KNJAŽEVAC U TRIDESET POJMOVA (1)

U naredna pet teksta predstavićemo grad i Opštinu Knjaževac u trideset pojmova, azbučnim redom. Imali smo vrlo težak zadatak, da u moru pojmova po kojima je ovaj gradić na istoku Srbije prepoznatljiv izdvojimo baš one za koje smatramo da su najoriginalniji. Znamenite ličnosti, geografski pojmovi, istorijski događaji i objekti po kojima je Knjaževac jedinstven  su:

A

Aleksa-Aca Stanojević (1852-1947), jedan od osnivača Narodne radikalne stranke i prvi saradnik Nikole Pašića. Aca Stanojević rodio se u Knjaževcu. Jedan je od pokretača Timočke bune, nakon čije propasti se našao u izbeglištvu u Bugarskoj. Kasnije se vratio u Srbiju i nakon dolaska Radikalne stranke na vlast bio je narodni poslanik i u dva mandata predsednik Narodne skupštine. Nakon smrti Nikole Pašiča (1926) izabran je za predsednika Narodne radikalne stranke i vršio je tu dužnost do smrti, odnosno gašenja stranke 1947. godine. Važio je za političara sa vizijom i naprednim idejama i uvažavao ga je i Josip Broz, koji ga je posle oslobodjenja 1945. godine primio u zvaničnu posetu. Aca Stanojević je sahranjen u rodnom gradu, u grobnici na zapadnom groblju, a njegovu kuću, koja je zaštićeni spomenik kulture od strane Republike Srbije i koja je otvorena za postioce, koristi u svom radu Zavičajni muzej iz Knjaževca.

B

Kada smo birali pojam pod slovom “B“ dileme nije bilo- nema građanina Srbije pa i regiona koji poslednjih par decenija nije čuo za najlepšu srpsku planinu, Babin Zub. U podnožju planinskog vrha Midžor (2169 metra nadmorske visine) u velikoj meri je izgradjen i gradi se savremeni turistički kompleks “Babin Zub“. Do sada su izgrađeni Hotel “Stara Planina“ (četiri zvezdice), sa pristupnom saobraćajnicom i gondola, jedinstvena u Srbiji, sa koje se pruža pogled kakav se samo zamisliti može. Pored uslova za mondenski turizam, u okolini je izgrađen i veliki broj kuća za odmor, a Planinarski dom u samom podnožju vrha Babin zub uvek je spreman da dočeka i ugosti planinare i ljubitelje prirode iz celog sveta. Ski staza “Konjarnik“ izazov je za skijaše, koji se posle spusta mogu okrepiti toplim napicima. U selima kroz koje se prolazi uvek se može naći domaća hrana, sveža i konzervirana, koju će vam ljubazni domaćini od srca ponuditi. Ko je jednom došao na Babin Zub uvek mu se posle vratio, a vi proverite zašto!

V

        Vina je selo koje se nalazi na teritoriji Opštine Knjaževac, desetak kilometra prema zapadu. Vina je ranije bila poznata kao rudarska naseobina, u ataru ovog sela otvoren je 1896. godine rudnik kamenog uglja “Dobra sreća“. Rudnik je bio u vlasništvu porodice Sibinović do kraja Drugog svetskog rata, kada je nacionalizovan. Posle Drugog svetskog rata proizvodnja uglja je intenzivirana, ali nakratko, jer se zbog smanjenja tražnje kamenog uglja na tržištu rudnik zatvara 1972. godine. Jedan broj zaposlenih nastavio je da se bavi rudarskim poslom u obližnjem rudniku mrkog uglja “Soko“ u Čitluku (Opština Sokobanja), a manji broj je zasnovao radni odnos u novonastalom društvenom preduzeću “Mašinska radionica Vina“. Selo Vina poznato je i kao rodno mesto Dragoljuba Aleksića (1910-1985), najpoznatijeg srpskog akrobate, od čijih nam vratolomija i danas zastaje dah, kada gledamo film “Nevinost bez zaštite“, koji je dugo bio zabranjen za prikazivanje u SFRJ.

G

Knjaževac se do 1859. godine zvao Gurgusovac. Ime “Knjaževac“ dato je u čast Kneza Miloša Obrenovića, koji je na početku svoje druge vladavine prošao kroz Knjaževac i razgovarao sa meštanima o problemima koje ih muče. Kada su mu meštani preneli da je najveći problem grada zloglasni zatvor “Gurgusovačka kula“, iz koga često beže zatvorenici i pljačkaju grad, Miloš je problem rešio na jednostavan način- naredio da je se Gurgusovačka kula sruši. Stanovnici Gurgusovca su Milošu u čast promenili ime svoga grada iz Gurgusovca u Knjaževac.

Inače, Gurgusovac se prvi pu spominje u turskim popisima iz 1455.godine. Postoje nekoliko teorija kako je grad dobio ime. Po prvoj, u gradu se nalazilo dosta goluba-gurgusana, a po drugoj, grad je dobio ime po Despotu Đurđu (Grguru) Brankoviću. Vredi spomenuti i učenje Srpske istorijske škole, koja tvrdi da su u ovom gradu u srednjem veku održavani skupovi druida (gurua) iz ovog dela Evrope, pa je zato naziv grada bio Gurgusovac.

D

        Svako ko je prošao kroz centar grada, morao je da zastane pored monumentalne građevine u kojoj su smeštene dve ustanove kulture, Dom kulture “Knjaževac“ i Narodna biblioteka “Njegoš“ i da se bar nekoliko trenutaka divi ovom vanvremenskom arhitektonskom remek delu. Gradnja zgrade Doma kulture “Knjaževac“ počela je maja 1977. godine i trajala do trećeg dana septembra 1981. godine, kada je zgrada svečano otvorena. Zgrada je površine 2.600 m2 korisne površine i sadrži veliku salu sa 500 mesta za sedenje, malu salu, izložbeni hol sa snek barom, društveni klub, šah salu. U Zgradi Doma kulture “Knjaževac prikazuju se bioskopske projekcije, daju se pozorišne predstave, održavaju koncerti i svakako predstavlja centar kulturnih dešavanja na teritoriji grada i Opštine Knjaževac. Napomenimo i da je Dom kulture “Knjaževac“ do 1990. godine nosio naziv Dom kulture “Edvard Kardelj“ Knjaževac.

Đ

Srpski general i Ministar vojni Đura Horvatović, proslavio se u Prvom srpsko-turskom ratu 1876-1877. kada je komandovao Knjaževačkom vojskom. Horvatović je rođen 1842.godine u Novoj Gradiški, tadašnja Austrougarska, gde je završio najviše vojne škole. U činu poručnika je 1862. godine pristupio srpskoj vojsci. Kapetan Đura Horvatović se proslavio kao komandant odbrane Knjaževca u leto 1876. godine, a nakon pobede Srbije u srpsko-turskim ratovima unapređen je u čin majora, a zatim i u Pukovnika, Oficirsku kariijeru Horvatović je nakon Knjaževca gradio i u Jagodini i Negotinu. Horvatović je umro u Beogradu 1895. godine, gde je i sahranjen, a jedna ulica u starom delu grada ponosno nosi ime velikog srpskog junaka Đure Horvatovića.

 

Izvor: Nedeljnik Afera